Who comes - who leaves - who stays?*

Östra kyrkogården, Malmö (SE) - Architect: Sigurd Lewerentz

Bezocht tijdens de AetA studiereis naar Kopenhagen - Malmö 29 mei t/m 2 juni 2013 

Ergens tussen de grafheuvel uit de Bronstijd en de St. Knut’s kapel ligt Sigurd Lewerentz (1884-1975) begraven in een naamloos graf. Tussen 1917 en 1969 was hij de architect van dit indrukwekkende kerkhof. Hij is er gebleven.

De hoekverdraaiing in het landschap  Foto: Minke Wagenaar

De schijnbaar ongemoeid gelaten grafheuvel vormt de ruggengraat van de begraafplaats. Vanaf deze heuvelrug in het landschap ziet men op de aflopende flanken ervan de afzonderlijke grafvelden liggen, door schouderhoge hagen van elkaar gescheiden. Aan de zuidzijde in een duidelijke, carrévormige structuur, aan de noordzijde meer strookvormig en reagerend op een hoekverdraaiing in het landschap. Deze organisatie van de begraafplaats staat het toe er zich verloren te wanen, zonder er te verdwalen. Overal is er een begrip van het geheel en is er geen twijfel over de weg naar de uitgang.

Luchtfoto van de begraafplaats (boven is noord) - screen shot van Google Maps

Komen en gaan…

Op de schetsen van Lewerentz uit 1916 (prijsvraag), 1919 en de uitgewerkte tekening met hoogtelijnen uit 1923*) is deze ruggengraat van het gebied van meet af aan aanwezig in het ontwerp. De ingang lag oorspronkelijk aan de noordoost zijde, aan de Sallerupvägen, waar een tramlijn langs liep. Later kwam er een lijn aan de westzijde en werd de ingang in 1969 naar het westen toe verplaatst. De veel gefotografeerde bloemenkiosk stamt ook uit deze tijd. De oostingang is later voor het autoverkeer gesloten. Er heeft ook lange tijd een openbare lijnbus over de centrale asfaltweg gereden, met een wachtruimte ten oosten van de Birgitta kapel, waar de buspassagiers konden schuilen achter de vier slanke zuilen van een kleine tempel. 

De opgeheven bushalte - Foto: Minke Wagenaar

Gebleven…

Beter dan op de propvolle, zuidelijke dodensteden of in het doolhof van de Amsterdamse Oosterbegraafplaats van Springer, komt in dit immens gelaagde cultuurlandschap de ervaring van de verbinding tot stand, tussen het moment en het eeuwige, het individu en het heelal, de bron en de bestemming, voorbij de persoonlijke waarneming: het wiel van de tijd. Het is ‘troostend landschap’ - voor hen die komen, voor hen die gaan.

*) Östra kyrkogården : who comes - who leaves - who stays? Catalogus bij de tentoonstelling in het kader van de Kulturbro 2002. Uitgave van het Arkitekturtidskrift B, Kopenhagen, 2002.